Alışveriş merkezlerinde, sokaklarda istediği şeyi aldırmak için ağlayan, annesinin eteklerini çekiştiren çocuklar görmüşüzdür hatta bu sahneyi bizzat kendiniz de yaşıyor olabilirsiniz. Peki, çocuklara parayı nasıl tanıtmalıyız, para yönetiminin öğretilmesinin faydaları var mı, para yönetimini çocuğa nasıl doğru bir şekilde öğretebiliriz?
Çocuklar paranın nasıl kullanılacağını ve nasıl kazanıldığını bilmedikleri için istekleri sınırsız olabilir. Hatta sahip olmak istediği şey için bir ücret ödenmesi gerektiğini düşünemeyebilir. Küçük yaşta her istediği alınan çocuğa ilerleyen yaşlarda para yönetimini öğretmek zorlaşabilir. Bu durum ebeveynleri hem maddi hem de manevi açıdan yıpratabilir. Çocuklara para yönetimi ile;
- Planlama yapabilme,
- Hesap yapabilme,
- Kontrollü olma ve sınırları bilme,
- Sabırlı olma,
- Tasarruf yapma,
- Birikim yapabilme becerilerini öğretebiliriz.
Para Yönetimini Öğretirken Nasıl Bir Yol İzlemeliyiz?
Çocuğa parayı tanıtmaya ve para yönetimini öğretmeye adım adım başlanması doğru olur. Öncelikle çocuğa paranızın sınırlı olduğunu, her şeyi satın alamayacağınızı, para kazanmak için işe gittiğinizi anlatabilirsiniz. Para yönetimini öğretmeye okul öncesi dönemde oyunlarla başlanabilir. Gerçek yaşamda karşılaşabileceği durumlar yaratarak çocuğunuzun parayı kullanmayı öğrenmesini kolaylaştırabilirsiniz. Örneğin; içinde alışverişin geçtiği oyunlar veya oyuncak yazar kasalarla oyun kurabilirsiniz. Yaşı daha büyük çocuğunuzla içinde alım satım olan kutu oyunları oynayabilirsiniz. Alışveriş yapmaya gittiğinizde çocuğunuzun sizin bir şeyi satın alırken para verdiğinizi görmesini veya alışveriş sırasında onun da küçük bir şey almasını ve satıcıya parasını kendisinin vermesini böylece kendi alışverişini kendisinin yapmasını sağlayabilirsiniz.
Çocuğa para yönetimini öğretmek için yaşına uygun bir şekilde düzenli olarak harçlık verilebilir. Çocuk harçlığın kontrolünü sağlamak noktasında zorlanabilir. Bu nedenle ilk etapta harçlığını günlük veya haftalık olarak verebilirsiniz. Çocuk parasını yönetmeyi öğrendiğinde ise harçlığını aylık olarak vermeye başlayabilirsiniz. Bu harçlığın yönetimi tamamen çocuğa bırakılmalıdır. Çocuk almak istediği şey için para biriktirmeyi ve sabırlı olması gerektiğini bu şekilde öğrenmiş olacaktır.
Çocuğa harçlığı haricinde bazı ev işlerine yardım ettiği için ek para verilebilir. Ancak bu işler çocuğun sorumluluğunda olan zaten yapması gereken şeyler olmamalıdır. Örneğin; odasını topladığı için çocuğa para verilmemelidir.
Çocuklara harçlık verirken yaşları ve ihtiyaçları göz önünde bulundurulmalıdır. Düzenli olarak örneğin senede bir defa çocuğun harçlığında artış yapabilirsiniz. Kardeşler arasında yaşlarıyla orantılı olarak aldıkları harçlıklar arasında fark olmalıdır. Büyük çocuğunuzun ihtiyaçları daha fazla olabileceğinden onun harçlığı kardeşinin harçlığından daha fazla olmalıdır.
Para Yönetimini Öğretirken Yapılan Yanlışlar
Harçlık konusunda ebeveynlerin yaptıkları bazı yanlışlar vardır. Örneğin; ebeveynlerin çocuğun sorumluluğunda olan bir şeyi (ödevlerini yapması, ders çalışması, dişlerini fırçalaması, yemek yemesi vb.) yapması için ona fazladan para vermesi veya çocuğa harçlığını vermeyerek onu cezalandırmak gibi hataları olabiliyor. Para ödül olarak kullanıldığında çocuk, paraya ihtiyaç duymadığı zaman sorumluluklarını yerine getirme gereksinimi de duymuyor. Ebeveynlerin amacı paranın ihtiyaçların karşılanması için gerekli bir şey olduğunu çocuğa öğretmek olmalıdır. Çocuğun doğru bir davranışını pekiştirmek veya yaptığı yanlış bir davranışı cezalandırmak için para kullanılmamalı, ihtiyaçlar çocuğun doğrularına veya yanlışlarına bağlanmamalıdır.
Ebeveynler, “Çocuğum hiçbir şeyden mahrum olmasın.”, “Sevdiği istediği her şeyi alalım.”, “Aman çocuğumuz üzülmesin.” düşüncesiyle hareket ederek çocuğa sınırsız bir istek hakkı tanıyorlar. Hatta bazen bütçelerini zorlayan harcamalar yapıyorlar. Hal böyle olunca çocuk da paranın sınırsız bir şey olduğunu, ne isterse anne babası tarafından alınacağını öğreniyor. Paranın bitebilen bir şey olduğu çocuğa anlatılmadığında, çocuk sınırsızca isteklerini sıralamaya devam ediyor. Peki, para bittiğinde, ebeveyni o istediği oyuncağı almadığında ne oluyor? “Annem babam beni artık sevmiyor, önceden her istediğimi alırlardı şimdi istediğim oyuncağı almıyorlar.” düşüncesine kapılabiliyor. Paranın tükenebilen bir şey olduğunu, sınırsızca her istediğimizi alamayacağımızı anlatırsak çocuk da parayı, anne babasının sevgisine bağlamaması gerektiğini öğrenmiş olur. Tabi bunu bir kere değil belki defalarca anlatmak durumunda kalabilirsiniz. Şimdiye kadar her istediği alınmış çocuğun bunu anlaması ve kabul etmesi zor olabilir.
Durumu somutlaştırmak için yaşanmış bir örnek verelim. Anne ve çocuk markete girer. Çocuk marketten kalem alacağını söyler ama dikkatini diğer reyondaki oyuncaklar çeker ve oraya doğru yönelir. Elinde bir oyuncakla annesine doğru yaklaşır ve “Anne ne güzelmiş bu oyuncak, bunu bana alalım mı?” der. Buraya kadar hiçbir sorun yoktur. Anne “Ne kadar oyuncağın ücreti?” der. Çocuk yirmi lira olduğunu söyler ve beklenmeyen o tepki hiç gecikmeden gelir. Anne “Sen bana yirmi liralık bir iyilik mi yaptın da benden yirmi liralık bir oyuncak istiyorsun?” der. Şimdi burada duralım ve ‘yirmi liralık iyilik’ nasıl olur diye düşünelim. Biz yetişkinlerin bile anlamlandırmakta zorluk çektiği bu sözcükler okumayı yeni yeni öğrenmeye başlamış bir çocuk için ne ifade eder sizce? Çocuk, annesinin ona oyuncak alması için annesine iyilik yapması gerektiğini öğrenmiştir fakat yirmi liralık bir iyiliği nasıl yapacağını hala bilmiyordur. Tahmin edileceği gibi bu sahnenin sonunda çocuk hırçınlaşmaya anne de bağırmaya başlamıştır. Peki, anne çocuğuna nasıl bir açıklama yapmalıydı? Önceden çocuğa satın aldığımız şeyler için para ödediğimizi, paranın sınırsız olmadığı, her istediğimizi alamayacağımız, anne babanın para kazanmak için her sabah işe gittiği, çocuğa gelişim dönemine uygun bir şekilde anlatılmalıdır. Bunlar çocuğa açıklandığında çocuğun hemen bunu anlamasını elbette beklemememiz gerekiyor. Markette, oyuncak dükkânlarında aynı durumlarla karşılaşabiliriz. Markete ne almak için geldikleri hatırlatılabilir. Çocuk yine de oyuncak için ısrar ediyorsa, harçlıklarını biriktirip alabileceğini hatta çocuğa verilen harçlığa göre istediği oyuncağı ne kadar zamanda alabileceği açıklanabilir. Böylece oyuncağı alma sorumluluğunu çocuğa devredebilirsiniz.
Çocuğa paranın sınırsız olmadığını söylüyoruz ama ebeveynlerinin kullandığı kredi kartları çocukların kafasını karıştırabiliyor. Ebeveyninin kredi kartıyla alışveriş yaptığını gören çocuk, para kavramını anlayamıyor ve paranın bitmeyen bir şey olduğunu düşünebiliyor. Anne babası “Paramız bitti.” dediğinde ise çocuk bunu kabul etmeyebiliyor. Bu nedenle çocuğunuza paranın ne işe yaradığını, nasıl kullanıldığını öğretmek istiyorsanız öncelikle kredi kartıyla değil parayla alışveriş yaptığınızı çocuğunuzun görmesi gerekir. Çünkü kredi kartlarının mantığı “şimdi al daha sonra öde” olduğu için çocuğunuzun para yönetimini anlamasını zorlaştırabilir. Çocuğunuza ilerleyen zamanlarda kredi kartının nasıl bir şey olduğunu, nasıl kullanıldığını açıklayabilirsiniz.
Çocukların kafasını karıştıran bir diğer konuda para veren bankamatikler. Örneğin; çocuk, annesiyle alışveriş yapmak için bir alışveriş merkezine gider. Anne alışveriş yapmadan önce parasının olmadığını ve bankamatiğe uğramaları gerektiğini söyler. Birlikte bankamatikten para çekerler ve alışveriş yaparlar. Peki, sizce çocuk bankamatik hakkında ne düşünüyordur? Çocuk için bankamatik, “Paramız bittiğinde bize para veren bir makine.” olabiliyor. Çocuğa bankamatikten alınan paranın nereden geldiği, nasıl kazanıldığı anlatılmalıdır.
Çocuklarımızın ileride parasının yönetimini yapabilen, sorumluluklarını bilen, bir şeyi elde etmek için sabırlı olmayı başaran, planlama becerisine sahip bireyler olmalarını istiyorsak, onlara okul öncesi dönemden başlayarak paranın hangi amaçla kullanıldığını, nasıl kazanıldığını ve harcamalarını nasıl planlaması gerektiğini öğretmeliyiz.
