İnkar etmek, avantaj elde etmek ya da davranışlarının sonuçlarından kaçınmak amacıyla bilerek ve isteyerek durumu saklamak, birini kandırmak yalan söylemenin bize tanımını verir. 2-5 yaş arası çocukların söyledikleri şeyleri yalan olarak adlandırmak doğru değildir. Çünkü bu yaş dönemindeki çocuklarda hayal gücü çok aktif olduğu için onlar söyledikleri olayların yalan olduğunu kavrayamazlar. Hayal dünyalarını gerçek dünya gibi zannederler. Çocuklar bu dönemde yalan söyleme davranışının başkasına zarar verme ya da olumsuz sonuçlar doğurabilme ihtimalini düşünememektedirler. Aslında bu durum gelişimin doğal bir parçasıdır. Çocuklar 5 yaşından itibaren gerçek ile hayal güçleri arasındaki farkı yavaş yavaş ayırt etmeye başlarlar. Bu nedenle yukarıda da söylenildiği gibi çocukların gerçeklik duygusu gelişinceye kadar davranışlarını ya da söylediklerini yalan olarak değerlendirmemek gerekir.
Peki Çocuklar Neden Yalan Söylerler?
• Ebeveynlerin kızabileceği durumlarda cezalardan kurtulmak için
• Utanmamak için
• İlgi çekmek ya da övülmek istediklerinde
• Herhangi birini model aldıklarında
• Kıskandıklarında ya da sevdiklerini üzmek istemediklerinde
• Kabul görmek istediklerinde
• Sorumluluktan kaçtıkları zamanlarda
• Baş etmekte zorlandığı olumsuz duygu ve düşüncelerden kaçmak istediklerinde (Kardeş doğumu, boşanma süreci, akran zorbalığı gibi.)
• Ailesi tarafından taktir edilmeyen bir çocuk taktir görmek için başkasının yaptığı bir şeyi kendisi yapmış gibi anlatabilir, hayal dünyalarındaki başarılarından bahsedebilir.
• Kurallara karşı geldiğini örtmek için hatta sadakat için bile gerçekten uzaklaşabilir, yalan söyleyebilirler.
Bu durumla karşı karşıya kalınmaması için ilk önce çocuklara doğru model olmak çok önemlidir. Yalan söyleme davranışını anne ya da babasından gören bir çocuk yalan söylediğinde suçlanmamalıdır. Çünkü bu davranışı ebeveynden öğrenmiştir. Şunu unutmamalıyız ki çocuklar onlara söylenileni değil yapılan davranışları öğrenirler. Ayrıca anne ve babaların aşırı koruyucu ve kuralcı davranışlarda bulunmamaları gerekir. Çocuğa karşı aşırı koruyucu ve kuralcı yaklaşımlar çocuğu daha çok kaygıya ve korkuya itecek yalan söyleme davranışının ortaya çıkma ihtimalini daha da arttıracaktır.
Yalan Söyleme Davranışı Karşısında Ebeveynler Ne yapmalı?
İlk önce çocuğunuza saygı duyup çocuğunuzu her daim koşulsuz seveceğinizi hissettirmelisiniz. Bunu sadece yalan söyleme davranışı sonucunda değil her zaman yapmalısınız ki çocuk “Ailem benim her zaman yanımdadır, ben ne yaparsam yapayım onlar beni sever ve beni dinler” düşüncesini benimseyebilsin.
Yalan söyleme davranışı karşısında çocuğu ayıplamak, cezalandırmak, korkutmak ya da damgalamak yerine çocuğun neden yalan söyleme davranışında bulunduğunu öğrenmeye odaklanılmalı ve gerçeği çocuğunuzdan dinlemeniz gerekmektedir. Çünkü çocukların yalan söylemek için her zaman gerçek bir nedeni vardır. Ailenin bu nedeni çocuğun yanında olarak ve doğru gözlemler yaparak araştırması, çocuğu yalan söylemeye neden olan ihtiyacının doyurulmasını sağlaması gerekmektedir. Bunlara ek olarak çocukları baskı altına almamalı, çocuklar duygu ve düşüncelerini dile getirmek için cesaretlendirilmeli, dürüstlüğünü tebrik etmeli, ebeveynler olarak ani tepkiler göstermemeye onu dinlemeye özen göstermeli, doğru gözlemler yapmalı, onlara doğru model olmalı, ceza yerine anlaşılabilir iletişimi tercih etmeli, başka çocuklarla kıyas yapmamalı, cevabını bildiğimiz sorular sorulmamamız gerekir çünkü sizin cevabını bildiğiniz soruları sormanız hiçbir fayda sağlamayacak çocuğa yalan söylemek için fırsat verecektir. 5-6 yaş ve sonrasında yalan söyleme davranışı çok sık ve bilinçli bir şekilde devam ediyorsa mutlaka davranış takibi yapılması gerekmektedir.
Burcu Kes
Psikolog