Oyun; çocuklara yaparak yaşayarak öğrenme ortamları sunan, sosyal, duygusal, zihinsel ve fiziksel yönden gelişimini sağlayan, deneyim kazandıran, nesneleri kullanma, bedenini kontrol etme becerisi kazandırıp, hayal güçlerini geliştiren etkinliklerdir (Jones, 2001).
Çocukların davranışsal, sosyal ve duygusal eksikliklerini giderebilmek, bu yönlerini geliştirmek için birçok yaklaşım kullanılır. Bu yaklaşımlardan biri de oyun terapisidir. Oyun terapisi çocukların problemlerini hem tanımlamak hem de çözmek için onlara yardımcı olmayı hedefler (Koçkaya, 2016; akt. Buharalı, 2019). Yetişkin bireyler terapi sürecinde problemlerini konuşarak anlatır, çocuklar ise duygu ve düşüncelerini, problemlerini oyunların içeriğinde verdikleri tepkiler ile anlatır (Axline, 1989; akt. Öztürk Serter, 2018).
Normal beyin gelişimi normal oyun gelişimi için temel bir önkoşuldur. Beynin gelişim bozukluklarında oyun etkinliği de nitelik ve nicelik olarak bozulur: Zihinsel engelli çocuklar, otizmi ve dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar oyun oynama açısından ciddi sorunlar gösterirler.
Otizm Spektrum Bozukluğu, sosyal etkileşim ve iletişimdeki bozukluklar (sosyal-duygusal karşılık verme güçlüğü, sözel olmayan iletişim davranışlarını kullanma ve anlamadaki yetersizlikler, gelişim düzeyine uygun iletişim başlatma ve sürdürmedeki yetersizlikler), sınırlı ve tekrarlayıcı davranışlarla karakterize, erken dönemde ortaya çıkan semptomlarıyla bireyin günlük yaşam işlevlerini yerine getirmede sınırlılıklara neden olan nörogelişimsel bir bozukluktur (DSM V, 2013). Otizmli çocukların tanılama ölçütleri arasında yer alan oyun oynama yetersizlikleri, bu çocukları nörotipik çocuklardan ayıran önemli bir belirti olarak karşımıza çıkmaktadır.
Otizmli çocukların oyun davranışlarındaki sapmalar ve gecikmeler yaşamlarının ilk yıllarında ortaya çıkmakta ve tüm oyun aşamaları süresince devam etmektedir (Naber ve ark, 2008; Van Berckelaer-Onnes, 2003).
Ebeveynleri ile yeterli oyun sürecine girmeyen çocuklar bir süre sonra kendilerini oyalamaya devam edebilmek için yeni davranışlar geliştirmeye başlarlar. Nesnelerin işlevlerinden çok dönmesini izleme, yere düşüp dağılışlarına odaklanma, sürekli bir yere vurup seslerini dinleme gibi anlamsız davranışları takıntı haline getirirler. Bir çok aile çocuğunun tek başına oyun oynamaktan hoşlandığını ,bu yüzden kendilerini oyuna dahil etmek istemediğini düşünmektedir. Aslında çocuklar tek başına oyun oynamayı sevdiklerinden değil tek başına oyuna alışmış olduklarından ebeveynlerini oyuna dahil etmek istemezler(Barış Ekici, Müdriye Yıldız Bıçakçı, Nöroplay Yöntemi,Ekinoks Yayınevi ,İstanbul ,2018)
Keyfin büyük bir bölümü beyindeki oyun devrelerinin uyarılmasından ortaya çıkmaktadır. Bu akla uygun bir iddia olmakla birlikte ,oyun devrelerinin kimliği beyin araştırmalarıyla ortaya konuluncaya kadar sadece varsayım olarak kalacaktır(Jaak Pankseep, Afektif Nörobilim, Alfa Bilim 1.Basım ,Eylül 2017).
Bir genin aktif olup olmaması çevremiz ve katıldığımız etkinlikler gibi pek çok etkiye bağlıdır. Farelerde oyunun etkilerini araştıran Washington Üniversitesi öğretim üyesi Jaak Panksepp yarım saatlik bir oyunun bile pek çok geni aktif hale getirdiğini ve neokorteksi etkinleştirdiğini saptamış.
Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda oyun terapi yöntemlerine nörobilimsel açıdan yaklaşan terapi yöntemleri ile ilgili yeterli çalışma bulunmamaktadır.
KAYNAKLAR :
Axline, V.M. (1969). Play therapy. New York: Ballentine Books, 24.
Barış Ekici,Müdriye Yıldız Bıçakçı,Nöroplay yöntemi,Ekinoks Yayınevi ,İstanbul ,2018
Buharalı, S. (2019). Çocukların sosyal uyum ve duygu düzenleme düzeylerinin gelişiminde çocuk merkezli oyun terapisinin etkililiği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
DSM V, 2013
Jaak Pankseep, Afektif Nörobilim, Alfa Bilim yayın, 1.Basım ,Eylül 2017
Jones, M. (2001). Oyun ve Çocuk. Çev., Ayda Çayır. İstanbul: Kaknüs Yayıncılık.
Koçkaya, S. (2016). Okul öncesi çocuklarının çekingenlik davranışları üzerine oyun terapisi uygulamalarının etkisi. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü
Mehmet Barış Korkmaz, Sinirbilimsel yaklaşımla oyunun vazgeçilmezliği. Bilim ve Gelecek Dergisi 2016; 149 Sayı
Naber, F. B. A., Bakermans-Kranenburg, M. J., Van IJzendoorn, M. H., Swinkels, S. H. N., Buitelaar, J. K., Dietz, C., Van Daalen, E., & Van Engeland, H. (2008). Play behavior and attachment in toddlers with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 38, 857-866.
Öztürk Serter, G. (2018). Yapılandırılmış oyun terapisine dayalı geliştirilen psikoeğitim programının boşanmış aile çocuklarının depresyon ve uyum düzeyleri üzerine etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Ali Doğan Eroğlu
Nörobilim Uzmanı Eğitimci
