Yeme bozuklukları ; Anoreksiya nevroza, bulimia nevroza ve tıkanırcasına yeme bozukluğu olarak üç başlık altında incelenir. Bireylerin normal olmayan yeme davranışları ve yemekle ilgili düşünceleri vardır. Bu bozukluk psikolojik kökenlidir. İnsan vücudunu ciddi anlamda etkileyen sonuçlarının olması yanı sıra altında psikolojik problemler yatmaktadır. Düşük benlik saygısı, aile içi çatışmalar, depresyon, kimlik kargaşası, değersizlik hissi gibi sebepler yeme bozukluğunun altında yatan sebeplerden bazılarıdır.
Yeme Bozukluğu Çeşitleri
Anoreksiya Nervoza
Bu kişiler çok zayıf olma tutkusu içindedirler. Kilo almaya karşı aşırı derecede bir korku duyarlar. Çok zayıflamış olsalar bile asla yeterli görmezler. Hep daha fazla zayıflamayı hedeflerler. Yiyecek alımlarını ileri derecede azaltmışlardır. Bazen bu kişiler çok yemek yiyebilirler ama hemen ardından çok kısıtılı bir diyet ve aşırı egzersiz yaparlar. Vücuttan besinleri atmak için kendilerini kusturabilir, müshil kullanabilirler. Bu kişiler yeterince besin alamadıkları için vücutlarında belli başlı bazı belirtiler görülmeye başlanır. Bu belirtiler ;
- Adet görmeme
- Kansızlık
- Vücut ısısında düşüş
- Düşük tansiyon
- Depresyon
- Kemik erimesi
- Cilt kuruluğu
- Saç ve tırnaklarda kırılma
- Kas dokusunun kaybolması
- Kalp sorunları
- Aşırı derecede kabızlık
Anoreksiya Nervoza’nın DSM 5 el kitabında yayınlanan tanı kriterleri
- A. Gereksinimlerine göre enerji alımını kısıtlamaktadır. Bireyin yaşı, cinsiyeti, gelişimsel olarak izlediği yol ve vücut sağlığı bağlamında belirgin bir biçimde düşük bir vücut ağırlığının olmasına yol açmaktadır.
- B. Vücut ağırlığı kazanımından ya da şişmanlamaktan çok korkma ve belirgin bir biçimde düşük vücut ağırlığında olmasına karşın vücut ağırlığındaki yükselişi güçleştiren kısıtlama, çıkarma ya da telafi edici davranışlarda bulunmaktadır.
- C. Bireyin vücut ağırlığını ya da biçimini nasıl algıladığıyla ilgili bir bozukluk vardır, birey kendini değerlendirirken vücut ağırlığı ve biçimine yersiz bir önem yükler, o sıradaki düşük vücut ağırlığının önemini hiçbir zaman kavrayamaz.
- 1. Kısıtlayıcı Tip: Bu alt tür, daha çok diyet yaparak, neredeyse hiç yemek yemeyerek ve/ya da aşırı spor yaparak vücut ağırlığının kaybedildiği görünümleri tanımlamaktadır.
- 2. Tıkınırcasına Yiyen/Çıkaran Tip: Son üç ay içinde yineleyen tıkınırcasına yeme ya da çıkarma (örn. kendi kendini kusturma ya da laksatif ilaçlar, diüretikler ya da lavmanın kötüye kullanılması) dönemleri bulunmaktadır.
Bulimia Nervoza
Bu kişiler aşırı yemek yeme nöbetine girerler. Bu nöbetler esnasında kişiler kendilerini kontrolsüz hissederler. Çok kısa bir zaman süresi içinde çok fazla miktarda, kalorisi yüksek yiyecekler tüketirler. Bu nöbetlerden sonra kişi kendinde suçluluk hissederek kendini aç bırakırlar. Kendilerini kustururlar, müshil yolu ile yiyecekleri vücudundan dışarı atmaya çalışır. Aşırı egzersiz yapmaya girişirler. Bu döngü bu şekilde devam eder. Yemek nöbetlerinin ardından kendilerini kusturdukları içi vücutlarında çeşitli sorunlar oluşur. Bu sorunlar ;
- Kızarmış ve yaralı boğaz,
- Sıvı kaybına bağlı sorunlar.
- İdrar söktürücü ilaçlar nedeniyle böbrek hastalıkları,
- Boyundaki tükürük bezleri ve çene altındaki bezlerde şişlik
- Devamlı kendini kusturma sebebiyle mide kapağında bozulma ve reflü
- Yanakların ve yüzün şişmesi (sincap gibi bir görüntü oluşur.)
- Mide asitlerinden dolayı diş minelerinin erimesi ve dişlerde çürüme
- Müshil kullanımı nedeniyle bağırsak tahrişi ve sorunları,
Bulimiya Nervoza’nın DSM 5 el kitabında yayınlanan tanı kriterleri
- A. Tekrarlayan tıkınırcasına yeme dönemleri olmaktadır. Bir tıkınırcasına yeme dönemi aşağıdakilerin her ikisini de kapsamaktadır:
- 1. Benzer koşullarda, benzer sürede, çoğu bireyin yiyebileceğinden belirgin bir şekilde çok daha fazla yiyeceği, ayrı bir zaman birimde (örn. herhangi iki saatlik birsürede) yeme.
- 2. Bu nöbet sırasında yemek yemeyle ilgili denetimin kalktığı duyumunun olması (örn. bireyin yemek yemeyi durduramadığı duygusu, ne ya da ne denli yediğini denetleyemediği duygusu).
- B. Vücut ağırlığında artış olmaması için, kendini kusturma, laksatif, diüretik veya diğer ilaçları kötüye kullanma, neredeyse hiç yememe ya da aşırı spor yapma gibi yineleyen, uygunsuz telafi edici davranışlarda bulunmaktadır.
- C. Bu tıkınırcasına yeme ve uygunsuz telafi edici davranışların her ikisi de ortalama üç ay içinde en az haftada bir kez olmuş olmalıdır.
- D. Benlik değerlendirmesi, vücut biçimden ve ağırlığından yersiz bir biçimde etkilenmektedir.
- E. Bu bozukluk, anoreksiya nervoza seyri sırasında ortaya çıkmamalıdır.
Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu
Bu kişiler tekrarlayan bir aşırı yemek yeme nöbetine girerler. Bulimia nervozadan farklı olarak yemek yeme nöbetinin ardından herhangi bir telafi edici davranışta bulunmazlar. (Aşırı egzersiz, kendini aç bırakma, kendini kusturma v.b.) Aşırı yemek yeme nöbetinin ardından şuçluluk, utanç duyarlar ancak bu durum onları tekrardan yemek yemeye yönlendirir. Bu kişiler hafif şişman ya da şişman grubunda yer aldıkları tükettikleri besinler çoğunlukla yüksek oranda yağ, şeker ve karbonhidrat içerdikleri için kalp damar hastalıkları görülme riski çok fazladır.
Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu’nun DSM 5 el kitabında yayınlanan tanı kriterleri
- A. Yineleyici tıkınırcasına yeme nöbetleri olmaktadır. Bir tıkınırcasına yeme nöbeti aşağıdakilerden her ikisini de içermelidir:
- 1. Benzer koşullarda, benzer sürede, çoğu bireyin yiyebileceğinden belirgin bir şekilde çok daha fazla yiyeceği, ayrı bir zaman birimde (örn. herhangi iki saatlik bir sürede) yeme.
- 2. Bu nöbet sırasında yemek yemeyle ilgili denetimin kalktığı duyumunun olması (örn. bireyin yemek yemeyi durduramadığı duygusu, ne ya da ne denli yediğini denetleyemediği duygusu).
- B. Tıkınırcasına yeme nöbetlerine aşağıdakilerden üçü (ya da daha çoğu) eşlik etmelidir:
- 1. Olağandan çok daha hızlı yeme.
- 2. Rahatsızlık verecek düzeyde tokluk hissedene dek yeme.
- 3. Bedensel açlık duymuyorken aşırı ölçülerde yeme.
- 4. Ne denli yediğinden utandığı için kendi başına yeme.
- 5. Daha sonra kendinden tiksinme, çökkünlük yaşama ya da büyük bir suçluluk duyma.
- C. Birey tıkınırcasına yeme ile ilgili olarak belirgin bir sıkıntı duymaktadır.
- D. Bu tıkınırcasına yeme davranışları, ortalama üç ay içinde, en az haftada bir kez olmalıdır.
- E. Tıkınırcasına yeme nöbetlerine, bulimiya nervozada olduğu gibi yineleyen uygunsuz telafi edici davranışlar eşlik etmemeli ve tıkınırcasına yeme, bulimiya nevroza veya anoreksiya nervoza sırasında ortaya çıkmamalıdır.
Tedavi Yöntemi
Bu hastalık hem ruh hem de beden sağlığının bir bütün olduğunun en iyi göstergelerinden biridir. Kişilerin yaşadıklarıpsikolojik problemler sonucunda yemeklere karşı sergiledikleri tutumlar sonucunda fiziksel olarak da kötü sonuçlar yaşayabilmektedirler. Bu nedenle bu hastalarda düşük kilo ağırlığına sahip bir bireyse kilosu normale döndürülmeye çalışılır. Eğer kendini kusturma ve yemek yeme nöbetleri varsa da öncelikli olarak bunlar engellenmeye çalışılır. Altında yatan psikolojik problemler belirlenerek yeme davranışına ilişkin tutumları normal seyre döndürülür.
Sena Kurtcan
Psikolog
