Gebelik; döllenmeyi takiben doğuma kadar olan süreçte maternal metabolik düzene fetal büyümenin eklendiği fizyolojik ve metabolik değişikliklerdir.
Gebeliği;
İlk 3 ay-1. Trimester
3-6 ay-2. Trimester
Son 3 ay-3. Trimester olarak 3 bölüme ayrılır.
Gebelik süresince kilo alımı bireysel olarak değerlendirilmelidir.
- Trimesterde 1-3 kg,
- Trimesterde 4-5 kg,
- Trimesterde 5-7 kg alınması normal bir gebelik için uygundur.
İlk trimesterde ağırlık kazanımı yavaştır. Özellikle 3. Trimesterde hızlı ve fazladır.
Gebelikte annenin alması gereken kilo miktarında gebelik öncesi kilosu önemli bir faktördür. Genel olarak gebelik boyunca 9-14 kg alınmalıdır. Gebelik öncesi kilosu düşük gebelerde 12.5-18 kg, gebelik öncesi kilosu fazla olan hamilelerde ise 7-9 kg' dır. Fazla kilo alan gebelerde iri bebek doğma riski artarken, sezaryen olasığı da %20 artar. Az kilo alan gebelerde ise anne ve bebekte beslenme yetersizlikleri görebilir.
Gebelikte Beslenmenin Etkisi
Gebelikte beslenmenin amacı annenin fizyolojik gereksinimlerini karşılamak, besin ögesi depolarını doldurmak, laktasyon performansını arttırmak ve bebeğin büyüme ve gelişmesini sağlamaktır.
Fetüsün büyüme ve gelişmesi, annenin günlük aldığı besinlerin plesenta yoluyla fetüsa taşınmasıyla olur. Özellikle ilk 12 haftada beslenmenin önemi büyükken, 20. haftası itibariyle gereksinim artar.
Gereksinimin artmasının temel nedeni annedeki yağ birikimidir. Bu yağ dokusunun artması emziklilik döneminde gereksinimleri karşılamak ve metabolizmayı korumak adınadır. Gebelikte artan gereksinimi karşılamak için normal beslenmeye ek olarak 300 kalori verilmesi yeterlidir.
Yetersiz beslenme sonucu annede ağırlık kazanımında sorunlar, kemik bozuklukları, anemiler, gestasyonel diyabet, gestasyonel hipertansiyon görülebilir. Yetesiz ve dengesiz alımlara bağlı olarak ödem oluşabilir. Vitamin ve mineral eksikleri görülebilirken, gebede toksemi görülme riski artar. Bebekte ise intrauterin büyüme geriliği, doğuştan anomaliler, ölüm ve hastalık riski, prematüre doğum ve düşük doğum ağırlığı riski artar.
Gebelik Öncesi Öneriler
- Gebelik planlı olmalı ve en az 3-4 ay öncesinde diyette değişiklik yapılmalıdır. Yeterli ve dengeli beslenilmeli, besin çeşitliliği sağlanmalıdır.
- Gebe kalmadan önce uygun ağırlığa ulaşılmalıdır.
- Alkol, sigara vb. tüketilmemelidir.
- Folik asit takviyesi alınmalıdır.
- Diyabet, PKU gibi hastalıkları olan kadınlarda tıbbi beslenme tedavisi uygulanmalıdır.
- İlaç kullanan kadınlarda doz ve içerik ayarlanmalıdır.
Gebelerde Beslenme Nasıl Olmalıdır?
- Enerji, protein, karbonhidrat, yağ gereksinimlerini karşılayan yeterli ve dengeli diyet planı oluşturulmalıdır.
- Posa içeriği yüksek sebze ve meyve, kurubaklagil, tam tahıl tüketimi arttırılmalıdır. Günlük ortalama 25-30 gr posa alımına dikkat edilmelidir.
- Az ve sık beslenilmelidir.
- Fazla kilo alımını önlemek için şekerli, unlu, yağlı besinler az tüketilmelidir.
- Kırmızı et yerine beyaz et tüketimi tercih edilmelidir.
- Organ etleri, sosis, salam, sucuk, pastırma tüketimi sınırlandırılmalıdır.
- Kızartma, kavurma yerine haşlama, fırında pişirme tercih edilmelidir.
- Yiyecekler az tuzlu olmalıdır.
- Pestisit riskini önlemek için sebze-meyve, kurubaklagiller iyice yıkanmalıdır.
- Gebelikte yeterli folik asit alımı önemlidir. Planlı gebeliklerde gebelik öncesi 400 mcg, gebelik boyunca 600-800 mcg folik asit alınmalıdır. Folattan zengin olan kurubaklagil, yeşil yapraklı sebze, tam tahıl ve turunçgil tüketimi arttırılmalı gerekirse supleman ile takviye yapılmalıdır.
- Folik asit ile beraber vitamin B12 takviyesi de yapılmalıdır. Dünya Sağlık Örgütü günde 2,6 mcg B12 alımı önerir. Kırmızı et, süt, peynir, yumurta, balık tüketimine özen gösterilmelidir.
- Balık, balık yağı tüketimi prematüre doğum ve düşük doğum ağırlığı riskini azaltır. Haftada en az 2 kez balık tüketimi sağlanmalıdır. Ancak kontaminasyon riskine dikkat edilmelidir.
- Günlük 20-27 mg olan demir gereksinimi için et, yumurta, kurubaklagil, kuru üzüm, incir, fındık, fıstık tüketimi arttırılmalıdır.
- Fetüsa yeterli kalsiyum ve fosfor geçişi için ek olarak 500 mg günde kalsiyum alınmalıdır. Kalsiyum kaynağı olan süt, yoğurt, pekmez, peynir, fındık tüketimi arttırılmalıdır.
- Çinko bebeğin büyüme ve gelişmesi için elzemdir. Günlük 20 mg alınmalıdır. Et, deniz ürünleri, süt ve türevleri, yumurta, yağlı tohumların çinko içeriği yüksektir.
- Günde 2-3 litre su tüketimine özen gösterilmelidir.
- Ligth süt, probiyotikli içecekler, süt, ayran, kefir gebelikte tüketilebilicek sıvılardır. Çay ve kahve, bitki çayları tüketimi sınırlandırımalı, enerji ve diyet içecekleri kullanılmamalıdır.
- Kahve ve çay yemeklerden en az yarım saat sonra içilmelidir.
- Alkol ve sigara kullanılmamalıdır.
- Doktora danışmadan ilaç kullanılmamalıdır.
Aslıhan Kaçar
Diyetisyen
