Otizm spektrum bozukluğunun en genel tanımı; sosyal etkileşim ve iletişimde kalıcı bozukluklar ve sınırlı tekrarlayıcı hareketlerle karakterize olan nörogelişimsel bir bozukluktur. Otizm tanısı olan her çocukta aynı belirtiler görülmez ve her çocuk aynı davranışları göstermez. Bu sebeple otizmin tam bir tanımı olmadığı gibi her otizm tanısı olan çocuğa da aynı yaklaşımla yaklaşmak mümkün değildir.
Otizm tanısı olan çocuklarda kalıcı terapötik etkiler yaratabilmek için kapsamlı uygulamalara gerek duyulmaktadır. Bu sebeple otizmde pek çok özelleşmiş uygulama oluşturulmuştur. Otizm için özelleşmiş uygulamaların varlığı otizm tanısı alan çocukları farklı alanlarda değerlendirmek ve desteklemek için oldukça önemlidir. Otizm spektrum bozukluğu, her çocukta farklı düzeyde olabilir ve ayrıntılı inceleme ve müdahale gerektirebilir. Bu sebeple özelleşmiş uygulamaların kullanımı gerekir. Otizm tanısı olan bir çocukta davranış problemlerini önlemeye yönelik bir uygulamaya yoğunlaşırken başka bir otizm tanısı olan çocukta bağımsızlık kazandırmaya yönelik uygulamalara yoğunlaşabilir. Özelleşmiş uygulamalar bunun sağlayıcısıdır.
Özelleşmiş uygulamaların en önemlilerinden olan DIR Floortime çocuğu terapist, aile ve eğitimciler ile bütüncül ve kapsamlı bir şekilde değerlendirmeyi ve çocuk ve ailenin bir araya getirilmesini içeren bir müdahale programıdır. Bu uygulama ile çocuğun sosyal ve iletişim becerilerinin temelleri sağlam atılır. Bu özelleşmiş uygulamada çocuk bireysel farklılıkları, gelişim düzeyi ve ilgi alanlarına göre değerlendirilir ve uygulama bunlar üzerine yapılır. Uygulamada çocuğun ilgileri, onu motive eden durumlar veya nesneler keşfedilir. Bu sayede çocuğun iç dünyasına dahil olunur. Bu durum da çocuğun terapi seanslarına katılımını ve seansların verimliliğini arttırır.
Özelleşmiş uygulamalardan diğeri ise uygulamalı davranış analizidir. Bu uygulama ile çocuktaki uygun olan davranış arttırılırken uygun olmayan davranış azaltılır. Çocuğun gösterdiği uygun davranışın ardından verilen pekiştireç bu davranışın tekrarlanmasını sağlar. Uygun olmayan davranışın ise görmezden gelinmesi çocuğun bu davranışının sönmesini sağlar. Bu uygulamanın kullanılması seanslarda çocuğun uygun davranışlarının tekrarlanmasını sağlayarak seans verimliliğini arttırır ve çocuğun terapiste bağlı kalmasını sağlar. Ayrıca çocuğa uygun davranışların kazandırılması için kullanılabilir bir yöntemdir.
Diğer özelleşmiş uygulama ise Hanen More Than Words Modeli’dir. Bu program otizm tanısı olan çocuğa sahip ebeveynler için geliştirilmiştir ve ebeveyn eğitim programı olarak da bilinmektedir. Programın temel amacı erken çocukluk döneminde otizm spektrum bozukluğu tanısı almış olan çocukların ebeveynlerine, çocuklarının gelişiminde aktif rol oynayacak düzeyde eğitim vermek ve ebeveyn eğitimleri aracılığı ile çocukların iletişim becerilerinin günlük rutinler sırasında gelişmesini sağlamaktır. Programın üç temel hedefi vardır. Bunlar; ebeveyn eğitimi, erken iletişim müdahalesi ve ebeveyn için sosyal destektir.
Otizm tanısı olan çocuklar için geliştirilmiş daha pek çok özelleşmiş uygulama mevcuttur. Bu uygulamalar otizm tanısı olan çocuklarla çalışan uzmanlar tarafından çocuklara, ihtiyaçları doğrultusunda uygulandığında çocuklar ile iletişim kurmak daha başarılı hale gelecektir.
Büşra Aksoy
Çocuk Gelişimci
