Problem davranışı açıklamadan önce normal davranışın ne olduğunu ifade etmek gerekir.
Davranış bir amaca hizmet eden gözlenebilen ve ölçülebilen eylemler bütünüdür. Sağlıklı,normal bir davranıştan kasteddiğimiz kişinin çevresi ile uyumlu,istediği davranışı yerine getirirken kendine ve çevresine herhangi bir problem oluşturmayan istendik davranışlar bütününden bahsetmiş oluyoruz.
Problem davranış ise;gerek normal gelişim gösteren gerek özel gereksinimli çocuklarda yoğunluk,sıklık ve zaman açısından sosyal normlara uymayan bireyin kendini ve çevresini olumsuz etkileyen, zarar veren davranışlardır.
Özel gereksinimli çocuklarda problem davranışlar çeşitli nedenlerden dolayı ortaya çıkmaktadır.
Eğitimcilerin/ailelerin dikkat etmesi gereken ilk husus çocuğun gösterdiği davranışın bir problem davranış olup olmadığı saptamak olmalıdır.
Problem davranış diyebilmek için;Çocuk bu davranışı sık sık yapıyur mu?, Kendine ve çevresine zararı oluyor mu?, Çevresi ile iletişimini engelliyor mu? vb..sorular sorarak davranışın problem davranış olup olmadığını belirlemek olmalıdır
Davranışın problem davranış olduğunu belirledikten sonra ikinci önemli nokta ise davranışın kaynağı, problem davranışın nedenini ortaya çıkarmak olmalıdır. Çocuğum/öğrencim bu davranışı neden yapıyor? sorusuna cevap bulmak gerekir. Bunun belirlemek için problem davranış öncesi ne olduğu,problem anı ne yaşandığı ve problemin sonrasında neler olduğunu iyi gözlemlemek gerekir.Buna davranışın ABC'si diyoruz.
Her problem davranış ortaya çıktığında öncesinde ve sonrasında yaşanan olayları belirlersek bu bize problemin çözümü ile ilgili büyük ipuçları verecektir.
Problem davranışa sebep olan etkenler çeşitlilik gösterir. Bunlardan bazıları;dikkat çekmek,istemediği bir durumdan kaçma-kaçınma,bir nesne-pekiştireç elde etmek vs..gibi birçok sebebi olabilir.
Problemin ortaya çıkma nedenini belirledikten sonra problem ile başa çıkmak daha kolay olacaktır.
Problemin kaynağını bilmemek okyanusta rotasız giden gemiye benzer varış noktasına ya varamaz ya da yanlış yere varır.Problemin kaynağını bilmemiz varmak istediğimiz adrese bizi daha kolay ve doğru şekilde götürecektir.
Problem davranışları ortadan kaldırmak ve söndürmek için bir takım yöntemler mevcuttur.
Bunlardan bazıları:
Görmezden gelme: Yukarıda da bahsedildiği üzere probleme yol açan sebeplerden biri dikkat çekme davranışıdır.çocuk dikkat çekmek için problem davranışı gösteriyorsa o anlarda çocuk görmezden gelinir ve tepkisiz olunur.
Ayrımlı pekiştirme: Çocuğun gösterdiği problem davranış görmezden gelinip gösterdiği tüm olumlu davranışlar pekiştirilir.
Tepkinin bedeli: Çocuk problem davranış gösterdiği zaman sevdiği pekiştireş,sembol vs..geri çekilir. Çocuk problem davranış sergilediğinde neleri kaybedeceğini bildiği için zamanla problem davranışta sönme meydana gelebilir.
Mola: Çocuk problem davranış gösterdiğinde sevdiği ortamdan alınır ve bir süreliğine uzaklaştırılır.
Ceza: Cezalar iki türdür;1.tip ceza,2.tip cezalar.
1.Tip cezalar tasvip etmediğimiz cezalardır. Hiç bir davranış söndürme yöntemi çocuğun onurunu kırıcı ,rencide edici olmamalı. Bu yüzden 2.tip cezaları kullanabiliriz. Bunlar sevdiği birşeyi yapmama, vermeme vb. cezalardır.
Problem davranışları söndürmek için bazen bir yöntem yeterli olurken, bazı problem davranışlarında birden çok yöntemi kullanabilirsiniz.
Nurdan Ateş
Özel Eğitim Uzmanı
